“अट्ठानं पच्चवक्खाणं, धम्मो हवेस्सति पण्डितो।” (आफ्नो अनुभवले जाँचेर मात्र ज्ञानीले धर्म (सत्य) पहिचान गर्छन्।)

“हाम्रो दिमाग नै हो त्यो कुरा जसले हामीलाई विशेष बनाउँछ। अरू जनावरहरूभन्दा हामीले यति प्रगति गर्यौं, तर हामीले कसरी सोचिरहेका छौं भन्ने हामी चाँडै बुझेनौं भने, यसैले हामीलाई ठूलो छयती दिन्छ।” - बुद्धको धम्मपदको संहिता अध्यायको श्लोक

एसलाई विस्तारमा बुझाऊ।

मानौ एउटा विज्ञापन देख्नु भयो - “यो शैम्पू उत्कृष्ट छ किनकि रोनाल्डोले यही शैम्पू प्रयोग गर्छन्।”

१. अप्रासंगिक प्राधिकारको अपील (Appeal to Authority) यो किन गलत तर्क हो?: यसले मान्छ कि क्रिस्टियानो रोनाल्डोले विज्ञापन गरेको भएर शैम्पू उत्कृष्ट छ, तर उनी चर्मरोग विशेषज्ञ, रसायनशास्त्री वा केशविज्ञ हैनन। उनको फुटबलमा प्रसिद्धि शैम्पूको गुणस्तरसँग सम्बन्धित छैन।

बारीकाई: यदि रोनाल्डोको कपाल राम्रो छ भने पनि, यो आनुवंशिकता, पेशेवर स्टाइलिस्ट, वा महँगो उपचारको कारणले हुन सक्छ—शैम्पूको कारणले होइन।

२. सेलेब्रिटी अपील (Appeal to Celebrity) यो बिज्ञापनको एक चाल हो जहाँ केवल प्रसिद्धि प्रयोग गरी मानिसहरूलाई प्रभावित गरिन्छ। हाम्रो मनोविज्ञानले एउटा क्षेत्रमा सफलतालाई (जस्तै खेलकुद) अर्को क्षेत्रसँग (जस्तै केयर उत्पादन) जोड्छ।

उदाहरण: यदि नोबेल पुरस्कार विजेता भौतिक वैज्ञानिकले जुत्ताको ब्रान्डलाई समर्थन गरे, के यसले त्यो जुत्ता धेरै राम्रो बनाउँछ? होइन—उनीको विशेषज्ञता अर्कै क्षेत्रमा छ।

३. गोलाकार तर्क (Circular Reasoning): यस तर्कमा एउटा नछुट्टिएको मान्यता छ:

मान्यता: “सेलेब्रिटीले समर्थन गरेका उत्पादनहरू उत्कृष्ट हुन्छन्।”

निष्कर्ष: “त्यसैले, यो शैम्पू उत्कृष्ट छ।”

तर यो मान्यताको आफ्नै कुनै प्रमाण छैन!

४. सम्बन्ध र कारणलाई गलत ढंगमा जोड्ने: रोनाल्डोले विज्ञापन गरेको भएर शैम्पू राम्रो छ भन्नु एउटा भ्रम हो। यो यस्तो हो कि, “मैले एउटा भाग्यशाली जर्सी लगाएँ र मेरो टिमले जित्यो, त्यसैले जर्सीले जित्यो।”

५. ह्यालो प्रभाव (Halo Effect - मनोवैज्ञानिक पूर्वाग्रह): यो भनेको एउटा सकारात्मक गुण (रोनाल्डोको प्रतिभा, रूप, वा प्रसिद्धि) ले अर्को कुराको बारेमा हाम्रो विचारलाई प्रभावित गर्ने हो। हाम्रो दिमागले छोटो बाटो खोज्छ:

“मलाई रोनाल्डो मन पर्छ → उसले यो प्रयोग गर्छ → मलाई पनि यो शैम्पू मन पर्छ।”

६. चेरी-पिकिंग (Cherry-Picking - चुनिंदा प्रमाण मात्र देखाउने): यस तर्कले निम्न कुराहरू बेवास्ता गर्छ:

के रोनाल्डोले यसलाई लामो समयदेखि प्रयोग गरिरहेको छ, वा उसले पैसा लिएर मात्र विज्ञापन गरेको हो?

के यसको बिरुद्धमा नकारात्मक समीक्षाहरू छन् वा अरू राम्रा शैम्पूहरू छन्?

के रोनाल्डोको यस ब्रान्डमा आर्थिक स्वार्थ छ?

७. भावनामा अपील (Appeal to Emotion): विज्ञापनले रोनाल्डोलाई मुस्कुराउँदै, सुन्दर कपालका साथ, विलासिताको वातावरणमा देखाउँछ—जसले तर्क होइन, तर भावनाहरूलाई (इच्छा, ईर्ष्या, प्रशंसा) उत्तेजित गर्छ।

---

हामी किन अझै पनि अज्ञानतामा छौं? दिमागले छोटो बाटो खोज्छ: सजिलो जवाफहरूमा विश्वास गर्छौं (जस्तै: “यो शैम्पू राम्रो छ किनभने सेलेब्रिटीले प्रयोग गरेका छन्!”)।

समूहमा सोच्छौं: अरूले भनेको कुरालाई प्रश्न गर्न डराउँछौं।

भावनाले हराउँछ: डर, लोभ, वा गर्वले हाम्रो सोचलाई अँध्यारो पार्छ।

यसले हामीलाई कसरी च्यातीरहेको छ? गलत निर्णय: तर्कहीनताले हामीलाई धेरै पैसा, समय, र मौकाहरू गुमाउँछ।

विभाजन: हामीले आफ्ना विचारहरू कट्टरतापूर्वक राख्छौं, र अरूसँग झगडा गर्छौं।

विकास रोकिन्छ: जब हामी आफ्नो सोच्ने तरिकालाई नै प्रश्न गर्न सक्दैनौं, हामी अघि बढ्न सक्दैनौं।

---

Preserving common-sense in a world where common sense is becoming not so common and when it is hard to keep-intact common-sense:

One tends to have drift-away when one gets success in whatever endeavors or gets appreciation or appraisal. Not getting drifted away from the hard-seeked-and-discovered correct way of solving particular problem and not adding or minusing even one inch to the body of understanding and flow of problem solving is key. It feels common sense not to do it and not be drifted away but it is so rare.

That’s why, we see a batter trying audacious bat shots at coming ball trying to hit sixes despite its unsuitability just because he managed to hit six on earlier ball.

That’s why, we see a trader/ investor making audacious decision seeing reward more than what it is and blind-spotting risks just because he has great turn-over in earlier year closing.

That’s why, we see a problem solver trying to over-estimate and be over-confident of his abilities just because he discovered he had found a better way of problem solving.

Not forgetting the fundamentals and replicating the exact precise consciousness of problem solving and not lose sincerity and attention to details while solving problem as if one is seeing the problem the first time is the key.

Another sub-context: Why does a seemingly simpler solution to a problem over the time get too-much-complicated if a group of people, be it assembled experts work over it?

Because many times, it so happens that people give opinions just for the sake of proving their intelligence, and not with primary humble purpose of giving solution. That’s why we see things as intelligence-gibberish, and chains of wrong conclusions, deductions and inferences.

It becomes even more real when the problem at hand to be solved has high stakes because fear naturally comes, “What if it goes wrong, or we must get it right at any cost”.

So, how has fault germinated in this case? It’s because we were result-focused and NOT process-focused.

We need to dare enough to solve the problem naked-hand, let mistakes happen but be attentive and sincere enough to analyze the mistakes because mistakes are the tell-tale signs of knowledge gaps and where we need to focus on but of-course this pilot-testing should be done on prototype or on trials and not on larger real-scale. After this, we must try to get one-level-up understanding of mistakes categories and then come up with solid generic understanding, stress-test it and if it passes the stress-test, then just freeze lock that understanding securely in our brain.

Many times, it’s wiser to first dig our own brains rather than digging books (but if for example I want to know about Mars, then then only I need to read books), and let knowledge fruit out from root of our common-sense understanding rather than burying common-sense (some call it intuition) in books of theories and strategies knowledge.

---

हामीलाई अगाडि बढ्नबाट रोक्ने सबैभन्दा ठूलो बाधक भनेको डर हो । यो डर कहिलेकाहीँ स्पष्ट हुन्छ, जस्तै असफलताको डर, आलोचनाको डर वा अस्वीकृतिको डर । तर, कति पटक यो डर लुकेर हाम्रो मनको गहिराइमा बसेको हुन्छ, जसलाई हामीले चिन्न पनि सक्तैनौँ।

आफूभित्रको डर पत्ता लगाउनका लागि पहिले आफ्नो मनलाई शान्त बनाएर आत्मनिरीक्षण गर्नुपर्छ । मलाई कुन कुराले सबैभन्दा बढी तर्साउँछ ? के म कुनै कुरालाई लिएर पछाडि हटिरहेको छु ? कुन परिस्थितिमा म असहज महसुस गर्छु ? डरलाई चिन्नु भनेको कमजोरी स्वीकार गर्नु होइन, बरू यो शक्तिको पहिलो पाइला हो । जब आफ्नो डरलाई पहिचान गरिन्छ, तब त्यसलाई सामना गर्न सजिलो हुन्छ । डरसँग लड्नका लागि आत्मविश्वास र संकल्प चाहिन्छ ।

हाम्रा विचारहरूले हाम्रो भविष्य निर्माण गर्छन् । सकारात्मक र शक्तिशाली सोचले हामीलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याउँछ । यदि हामीले हरेक दिन राम्रो मानिस बन्ने संकल्प गर्छौं भने, हाम्रो जीवनमा सकारात्मक परिवर्तनहरू देखा पर्छन् । यो संकल्प सानो भए पनि यसको प्रभाव ठूलो हुन्छ ।

-आन्तरिक शक्तिलाई ब्यूँझाउनका लागि ध्यान, आत्मचिन्तन र सकारात्मक आत्मसंवाद महत्वपूर्ण छन् । जब आफ्नो शक्तिमा विश्वास गरिन्छ, तब बाहिरी परिस्थितिले नियन्त्रण गर्न सक्दैन । वास्तविक परिवर्तन तब आउँछ, जब डरलाई पार गरिन्छ र हरेक दिन सानो तर अर्थपूर्ण कदम चालिन्छ ।

-सत्यता र इमानदारीपूर्वक व्यवहार गर्ने: मानिसहरूसँगको सम्बन्धले हाम्रो जीवनलाई समृद्ध बनाउँछ । सत्यता, इमानदारी र सम्मानले व्यवहार गर्दा मानिसहरूको मन जित्न सकिन्छ । मानिसहरूले चाहने भनेको आफूलाई बुझ्नु र सम्मान पाउनु हो । त्यसका लागि कसैको कुरा ध्यानपूर्वक सुन्ने र उनीहरूको भावनालाई बुझ्ने प्रयास गर्नुपर्छ ।

-जब हामीले अरूलाई सम्मान र खुसी दिन्छौँ, तब हामीले पनि उनीहरूको विश्वास र माया पाउँछौ । इमानदारी र सत्यताले सम्बन्धहरू बलियो बनाउँछन् ।

-बिहानको पहिलो घण्टा दिनको सबैभन्दा महत्वपूर्ण समय हो । यो समयले दिनलाई ऊर्जावान बनाउन भूमिका खेल्न सक्छ । यदि यो समयलाई सही तरिकाले उपयोग गरियो भने, सम्पूर्ण दिन नियन्त्रणमा रहन्छ। त्यसैले बिहान चाँडै उठेर आफूलाई समय दिनुपर्छ । ५–१० मिनेटको ध्यानले मनलाई शान्त र केन्द्रित बनाउँछ । हल्का व्यायाम वा योगले शारीरिक र मानसिक ऊर्जा बढाउँछ । प्रेरणादायी किताब वा लेख पढेर आफ्नो दिमागलाई सकारात्मक बनाउनुपर्छ ।

-दिनको मुख्य लक्ष्यहरू लेखेर आफूलाई स्पष्ट राख्नुपर्छ । यी बानीहरूले शारीरिक, मानसिक र भावनात्मक रूपमा बलियो बनाउँछ । यदि बिहानको समयलाई नियन्त्रण गरियो भने, सम्पूर्ण दिन व्यवस्थित र उत्पादनशील हुन्छ ।